Historia Katowic i Brynowa - zabytki, muzeum, pomniki
Historia Katowic i Brynowa - dzielnicy będącej jednym z pierwszych i ważniejszych terenów współczesnych Katowic - stolicy Aglomeracji Śląskiej
Na wstępie zaznaczyć należy, że historię Brynowa odnosić należy, w dłuższej perspektywie, do dziejów całego Górnego Śląska. Informacje zamieszczone w tym dziale pochodzą z ogólnodostęnych źródeł (Wikipedia i inne) i mogą być niekompletne lub niezweryfikowane. Staraliśmy się zebrać je w całość w sposób rzetelny, jednak ze względu na niską wiarygodność niektórych informacji (głównie Wikipedia), nie należy ich traktować jako pewnych. Dokładamy wszelkich starań aby stopniowo ten temat uściślać.
Historia Katowic, dzieje Brynowa - pierwsze wzmianki
Pierwsza wzmianka o wsi Brwinów - należącej do księstwa pszczyńskiego - zamieszczona została już w dokumencie z 1474 roku.
Ziemie te często zmieniały właściciela by w 1486 roku na mocy umowy, którą zatwierdził Kazimierz II - książe cieszyński,
właścicielem wsi wraz z terenami kuźni koło Bogucic (z młynem i stawem) został kuźnik Jurga Kleparski.
W roku 1536 dobra Kuźnicy Boguckiej (wraz z wsią Brwinów) zostały wydzielone z ziemi pszczyńskiej i stały się własnością rodziny sekretarza królowej Bony - Salomonów.
Poźniejsze informacje są niejednoznaczne, jednak wiadomo, że na przełomie XVII i XVIII wieku powstał folwark brynowski. Do 1865 Brynów był częścią gminy Katowice, następnie tworzył samodzielną
gminę, a w roku w 1924 Brynów włączono do Katowic.
Od 1801 roku w Brynowie, na terenie obecnych wzgórz w okolicach parku Kościuszki, funkcjonowała nieistniejąca już kopalnia węgla "Beata",
będąca najpierw w posiadaniu pruskiego, królewskiego radcy górniczego Karla Friedricha Lehmanna, a później śląskiego przemysłowca Franza von Wincklera.
Za jego sprawą drogę (aktualną ulicę T. Kościuszki), nazywaną już wówczas Beatestrasse, a wiodącą ku dworowi Wincklerów w centrum Katowic (w okolicach aktualnego Hotelu Katowice), utwardzono.
W 1880 roku kopalnia została zamnkięta.
Z kolei w 1899 roku w innej części Brynowa na części zasobówch dotychczasowej kopalni "Beata" uruchomiono kopalnię węgla kamiennego "Oheim", której nazwa w 1922 roku została zmieniona na "Wujek".
W 1911 w kopalni pracowało już 2103 robotników, a w okresie I wojny światowej w kopalni pracowało wielu jeńców wojennych, których umieszczono w domach noclegowych u „Wulca”, przy stacji kolejowej Brynów.
Historia Katowic, dzieje Brynowa - XX wiek
Rewolucje przemysłowe XVIII i XIX wieku w niemczech spowodowały napływ kapitału i zamożnej ludności niemieckiej na tereny Brynowa.
Pod koniec XIX wieku Niemcy były wiodącym producentem węgla i stali, a do najważniejszych ośrodków przemysłowych należał okręg Ruhry oraz Śląsk.
W 1910 odbył się pruski spis powszechny, w wyniku którego ustalono w Brynowie 2445 osób mówiących w języku polskim, 500 w języku niemieckim i 143 osób mówiących w języku polskim i niemieckim.
Po kapitulacji armii niemieckiej po zakończeniu I wojny światowej w listopadzie 1918 i ucieczce cesarza Wilhelma II z Niemiec do Holandii, sytuacja na Górnym Śląsku
stała się bardzo napięta. Oprócz klęski Niemiec miała na to wpływ zwiększająca się wskutek szykan niemieckich radykalizacja nastrojów społecznych i narodowych wśród Polaków
zamieszkujących Górny Śląsk. Ludność polska na Śląsku wobec częściowego rozpadu administracji niemieckiej i rewolucji w Berlinie
szybko zaczęła się organizować i tworzyć Rady Ludowe oraz zgłaszać rezolucje na rzecz niepodległej Polski, w której skład miał wchodzić polski Śląsk,
a także naprawy stosunków społecznych nacjonalizacji, ośmiogodzinnego dnia pracy, godziwych rent i zarobków, ubezpieczeń itp.
Historia Katowic, dzieje Brynowa - powstania śląskie
W styczniu 1919 roku w Brynowie powstało Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, którym kierował Jan Kluzik i Robert Neumann. W oparciu o Towarzystwo Gimnastyczne powstała silna komórka
Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, którą kierował Jan Kluzik. Od marca 1919 roku istniała w Brynowie polska Rada Ludowa, a w wyborach komunalnych 1919 roku listy polskie
zdobyły w Brynowie 7 z 9 mandatów. W czerwcu 1920 roku powstało Towarzystwo Polek - polska, patriotyczno-narodowa,
górnośląska organizacja kobieca, która agitowała wśród kobiet na rzecz kandydowania i głosowania na stronę polską w wyborach do rad gminnych i w plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 roku.
Członkiniami były zarówno rodowite Górnoślązaczki (należące głównie do warstwy chłopskiej, robotniczej i drobnomieszczańskiej) jak i kobiety napływowe (wywodzące się głównie z inteligencji),
sympatyzujące głównie z chrześcijańską demokracją.
Kolejne powstania śląskie w latach 1919 - 1921 dotknęły także mieszkańców Brynowa. W III powstaniu śląskim Brynów został opanowany przez pułk katowicki Walentego Fojkisa i Adama Kocura.
W listopadzie W 1921 powstańcy z Brynowa zdobyli koszary niemieckie w Katowicach, a wcześniej walczyli także pod górą św. Anny.
Pomimo braku jakiegokolwiek wsparcia, Trzecie Powstanie Śląskie zakończyło się przyłączeniem Śląska do Polski.
Na temat powstań śląskich powstało wiele publikacji. Co ciekawe, przedstawiały one ten temat w zupełnie różnym, wręcz skrajnym świetle.
Historia Katowic, dzieje Brynowa - II wojna światowa
II wojna światowa na Śląsku zaczyna się dużo wcześniej niż 1 września 1945 roku - trwa już wtedy dywersyjna działalność band "Volksbundu" i "Freikorpsu". Ze względu na brak wytycznych władzy
i oficjalne rozkazy, obronę przed Niemcami prowadzi garstka powstańców i harcerzy,
którzy 4 rześnia 1939 roku prowadzili ostrzał 239 Dywizji Piechoty Wehrmachtu z Wieży Spadochronowej w Parku Kościuszki, co pisuje Kazimierz Gołba w książące "Wieża spadochronowa".
W uznaniu zasług zabitych i wziętych do niewoli harcerzy powstał film pt. "Ptaki ptakom", a Hufiec ZHP Katowice, w uznaniu bohaterstwa harcerzy 1939 roku,
nosi imię Bohaterów Wieży Spadochronowej.
Okupacja niemiecka w trakcie II Wojny Światowej spowodowała utworzenie przy kopalni Wujek obozu pracy. W styczniu 1945 roku Niemcy utracili Katowice i okolice (w tym także dzielnicę Brynów)
aby w kolejnych miesiącach utrzymywać Rybnicki Okręg Węglowy oraz region Ostrawy i Karwiny (Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie), w dzisiejszych Czechach.
W trakcie wojny wielu mieszkańców zostało przymusowo wcielonych w szeregi Wermahtu, tam ginąc. Bywa to wśród aktualnych, wydawałoby się świadomych,
władz przedmiotem kpin z narodowości śląskiej, nazywanej jako "ukryta opcja niemiecka",
tudzież "zakamuflowana opcja niemiecka".
Historia Katowic, dzieje Brynowa - okres powojenny
Po II wojnie światowej, rosnące zapotrzebowanie na surowce spowodowały gwałtowny rozwój Górnego Śląska. Brynowska kopalnia węgla kamiennego "Wujek" była liderem wydobycia tego niezbędnego surowca opałowego dla elektrowni i hut. W 1970 wydobycie węgla wynosiło 2 mln 89 tys. 40 ton, a w 1979 – 3 mln 882 tys. 850 ton rocznie. KWK „Wujek” jako pierwszy zakład wykonał w czerwcu założenia planu pięcioletniego.
14 grudnia 1981 roku, na skutek wprowadzenia stanu wojennego rozpoczął się strajk okupacyjny w kopalni Wujek. Dwa dni później, 16 grudnia 1981 milicja i wojsko zaatakowały strajkujących górników i dokonały krwawej pacyfikacji kopalni, w wyniku której śmierć poniosło 9 górników. Historię tą upamiętnia film fabularny (dramat historyczny) z 1994 roku pt. "Śmierć jak kromka chleba", w reżyserii Kazimierza Kutza.
Aktualnie na terenie dzielnicy Brynów mieszka około 25 tysięcy osób.
Historia Katowic i Brynowa - wątpliwości
Informacje dotyczące historii Brynowa, Katowic, Górnego Śląska często są niespójne, niepełne i nikłe.
Dzieje naszych okolic posiadają wiele braków lub niejednoznacznych określeń.
Wiele faktów jest ukrywanych, przekręcanych lub inaczej interpretowanych. Opisy i publikacje są nieraz skrajnie odmienne.
Od wielu lat prawda na temat regionu śląskiego jest przedmiotem manipulacji politycznych, drwin i nadużyć, czego przejawem są między innymi słowa J. Kaczyskiego, który stwierdził, że:
"śląskość jest po prostu pewnym sposobem odcięcia się od polskości i przypuszczalnie przyjęciem po prostu zakamuflowanej opcji niemieckiej".
Pewne jest to, że Górny Śląsk budził zawsze zainteresowanie międzynarodowe, ze względu na odwieczne, sprzeczne interesy sąsiednich regionów, krajów, mocarstw.
I to nie tylko z powodu bogatych zasobów.
Jeśli posiadają Państwo rzetelne materiały lub informacje, zdjęcia lub wiarygodne opisy historyczne, to zapraszamy do ich publikowania na łamach tego serwisu.
Zgłoszenia prosimy kierować drogą mailową na adres: brynow@brynow.pl
Wybrane źródła i ciekawe informacje na temat Brynowa i Śląska:
- Wykład dr. Jaśkowskiego na temat historii Polski
- Marek Czapliński, "Historia Śląska", Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007
- Herzig Arno, Ruchniewicz Krzysztof, Małgorzata Ruchniewicz, "Śląsk i jego dzieje", Wydawnictwo Via Nova, 2013
- Wacław Korta, "Historia Śląska do 1763 roku", DiG, 2003
- "Powstania śląskie 1919-1920-1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka”, Ryszard Kaczmarek, Wydawnictwo Literackie, 2019
- "Powstania Śląskie 1919-1920-1921" Grzegorz Grześkowiak, Janusz Mikitin, 2013
- Aleksandra Goniewicz. "Powstania Śląskie 1919. 1920. 1921", Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, 2001
- Wiesław Dobrzycki, "Powstania Śląskie", Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1971
- Jan Przewłocki, "Ludowy charakter Powstań Śląskich", Śląski Instytut Naukowy, 1973
- Franciszek Biały, "Niemieckie ochotnicze formacje zbrojne na Śląsku 1918-1923", Śląski Instytut Naukowy, 1976
- Dokumenty i obrazy na temat dzielnicy Brynów zgromadzone w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej